Lata sześćdziesiąte i siedemdziesiąte

Okres poczÄ…tku lat sześćdziesiÄ…tych byÅ‚ okresem w którym rola fizyki stawaÅ‚a siÄ™ znaczÄ…ca zarówno w dydaktyce wydziałów technicznych jak i badaniach naukowych. 

Rys 23. Prof. Szczepan Szczeniowski

Rys 23. Prof. Szczepan Szczeniowski

Rozumiał to dobrze prof. Szczepan Szczeniowski - kierownik jednej z czterech katedr rozrzuconych po różnych wydziałach uczelni - i głównie dzięki jego staraniom 1 września 1965 roku powstał Międzywydziałowy Instytut Fizyki Politechniki Warszawskiej. Pierwszym jego dyrektorem zostaje profesor Szczeniowski. Tak pisze o nim jeden z najbliższych współpracowników, prof. J. Kociński:

"

Profesor dr hab. Szczepan Szczeniowski, (26.12.1898 - 18.02.1979) doktoryzował się w 1926 roku w dziedzinie fizyki doświadczalnej na Uniwersytecie Warszawskim, pod kierunkiem prof. Stefana Pieńkowskiego. Habilitował się w 1930 roku w dziedzinie fizyki teoretycznej również na Uniwersytecie Warszawskim. Profesor fizyki kolejno na uniwersytetach: im. Jana Kazimierza we Lwowie, im. Stefana Batorego w Wilnie, im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz na Politechnice Warszawskiej. Twórca polskiej szkoły naukowej w dziedzinie ferromagnetyzmu. Członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk. Doktor honoris causa Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Przez szereg lat był przewodniczącym zespołu kierującego badaniami naukowymi w dziedzinie ferromagnetyzmu w krajach wschodniej Europy. Promotor czterdziestu trzech doktorów z dziedzin: fizyka ciała stałego, analiza strukturalna i optyka. Jeszcze za jego życia siedmiu spośród nich habilitowało się, a sześciu uzyskało tytuł naukowy profesora fizyki. Recenzował ponad dwieście sześćdziesiąt rozpraw doktorskich i habilitacyjnych. Autor sześciotomowego podręcznika akademickiego "Fizyka doświadczalna", który służył większości fizyków polskich powojennej generacji i rzeszy studentów politechnik. W latach 1937-1939 naczelny redaktor czasopisma "Acta Physica Polonica". W roku 1949 zainicjował czasopismo "Postępy Fizyki", którego był pierwszym redaktorem. Organizator i od 1965 roku pierwszy dyrektor Instytutu Fizyki Politechniki Warszawskiej. Uczony o wszechstronnych zainteresowaniach, obejmujących wraz z fizyką historię, literaturę i w ogólności różnorodne aspekty kultury, w której pierwsze miejsce przyznawał naukom ścisłym. Zawsze znajdował czas dla każdego, kto prosił go o radę lub pomoc. Odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

"

Całkowite przejęcie procesu dydaktycznego przez Instytut nastąpiło dopiero w 1970 roku, kiedy zlikwidowano katedry i włączono w skład Instytutu wszystkich pracowników. Instytut stał się wtedy dużą jednostką pozawydziałową skupiającą około 180 pracowników. W tym okresie prowadzono badania naukowe, głównie kontynuując zagadnienia leżące w profilu zainteresowań dawnych katedr. Podejmowano też działalność zleconą dotyczącą zagadnień fizyczno-technicznych w ramach umów.

W poÅ‚owie lat siedemdziesiÄ…tych Instytut Fizyki byÅ‚ już jednostkÄ… o przejrzystej, poprawnie dziaÅ‚ajÄ…cej strukturze organizacyjnej zatrudniajÄ…cej ponad 200 osób, w tym 3 profesorów i 11 docentów. Wartość prac umownych wynosiÅ‚a okoÅ‚o 20 mln zÅ‚. Ogólny profil badaÅ„ naukowych Instytutu obejmowaÅ‚ problemy fizyki zwiÄ…zanej w dużym stopniu z technikÄ…, a wiÄ™c sposoby stosowania metod fizyki, bazy aparaturowej fizyki i rezultatów badaÅ„ fizycznych w technice, przemyÅ›le i różnych dziedzinach nauki oraz zespół metod i aparatury technicznej stosowanych do rozwiÄ…zywania zagadnieÅ„ w fizyce. Głównie zajmowano siÄ™ badaniami wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci fizycznych materiałów w różnych warunkach zewnÄ™trznych oraz badaniami struktury materii. Reprezentowane byÅ‚y takie dziaÅ‚y jak fizyka wysokich ciÅ›nieÅ„, fizyka ciaÅ‚a staÅ‚ego, akustyka i ultradźwiÄ™ki, optyka kwantowa, ferroelektryki i ferromagnetyki, półprzewodniki organiczne i amorficzne, jÄ…dro atomowe i czÄ…stki elementarne, ciekÅ‚e krysztaÅ‚y, wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci termiczne materiałów.  W okresie, kiedy dyrektorem Instytutu byÅ‚ prof. Zbigniew Strugalski, byÅ‚o 5 zakÅ‚adów dydaktycznych obsÅ‚ugujÄ…cych odpowiednie wydziaÅ‚y, a dziaÅ‚alność naukowa ujÄ™ta byÅ‚a organizacyjnie w 9 zakÅ‚adach naukowych.:

  • Problemów Mechaniki (kier. doc. Roland WiÅ›niewski)
  • Fizyki CiaÅ‚a StaÅ‚ego (kier. doc. Wojciech JabÅ‚oÅ„ski)
  • Akustyki i UltradźwiÄ™ków (kier. doc. CzesÅ‚aw Wachtl)
  • Optyki Kwantowej (kier. doc. Jan Petykiewicz)
  • Półprzewodników Amorficznych i Organicznych (kier. prof. Bogna Klarner)
  • Optyki Atomowej i Molekularnej (kier. dr Zenon Tomczak)
  • Problemów Fizyki Współczesnej (kier. doc. WÅ‚odzimierz Zych)
  • Fizyki Jadra Atomowego i CzÄ…stek Elementarnych (kier. prof. Z. Strugalski)
  • Problemów Dydaktyki (kier. dr Witold Kruczek)

W końcu lat sześćdziesiątych żywa stała się sprawa uruchomienia w Politechnice Warszawskiej studiów w zakresie tzw. fizyki technicznej.

Idea ksztaÅ‚cenia "fizyków technicznych" w ramach zorganizowanego wydziaÅ‚u siÄ™ga okresu przedwojennego i podana byÅ‚a w 1932 roku przez profesora MieczysÅ‚awa Wolfkego na VI Zjeździe Fizyków Polskich w Warszawie.  Oto fragment tego odczytu:

"

Dla zrealizowania powyżej naszkicowanych postulatów należy przede wszystkim pomyśleć o kształceniu i przygotowaniu poważnych pracowników w dziedzinie fizyki technicznej. Dotychczas nie mamy w Polsce ani jednego wydziału fizyki technicznej. W politechnice Lwowskiej są zaczątki takiego kierunku kształcenia na Wydziale Ogólnym, a w politechnice Warszawskiej na Wydziale Elektrycznym, gdzie wykonywane są prace dyplomowe i doktorskie z dziedziny fizyki technicznej... Wszystko to jest niewystarczające i należałoby dążyć do utworzenia przynajmniej Sekcji Fizyki Technicznej na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej. Z różnych względów kształcenie fizyków technicznych powinno odbywać się w stolicy, gdzie kontakt ze sferami zainteresowanymi jest łatwiejszy. Program takiej sekcji musiałby być dostosowany do potrzeb naszego Państwa i mógłby się częściowo wzorować na programach politechnik zagranicznych. Należałoby również obudzić zainteresowanie temi sprawami przemysłu i szerszych warstw techników i fizyków. W tym celu byłoby bardzo pożądane utworzenie polskiego towarzystwa fizyki technicznej lub na początek w łonie Polskiego Towarzystwa Fizycznego - sekcji fizyki technicznej. Bardzo ważnym czynnikiem do pomyślnego rozwoju nowej gałęzi wiedzy jest możność publikowania prac w centralnym organie własnym. W tym względzie przypuszczam, że będzie można w porozumieniu z redakcją naszych "Acta Physica Polonica" utworzyć dodatek poświęcony pracom z dziedziny fizyki technicznej. Wszystkie powyżej wymienione projekty mają ten jedyny wspólny cel - stworzenie u nas nowej dziedziny pracy twórczej dla techniki, opartej na silnych podstawach naukowych fizyki czystej, w myśl zasady: pozostańmy fizykami, a pracujmy dla techniki.

"

Do idei tej wrócił jako dyrektor Instytutu Fizyki profesor Szczeniowski, propagując ją na wyższych szczeblach władz szkolnictwa wyższego i przygotowując grunt na terenie Politechniki do realizacji tego pomysłu. Dalej angażowali się w tę sprawę następni dyrektorzy Instytutu - profesor B. Karczewski i profesor Z. Strugalski.

W roku 1973 istniejÄ…ce przy Wydziale Elektroniki Studium Matematyczno-Techniczne przeksztaÅ‚ciÅ‚o siÄ™ w Studium Podstawowych Problemów Techniki i zawieraÅ‚o trzy specjalnoÅ›ci: matematykÄ™ stosowanÄ…, fizykÄ™ technicznÄ… i mechanikÄ™ stosowanÄ….  Opracowano wówczas i wdrożono nowe plany studiów, programy nauczania oraz ustalono rodzaj i wymiar praktyk, wykorzystujÄ…c dotychczasowe doÅ›wiadczenia. Komisja ministerialna koordynowaÅ‚a prace nad programami pierwszych lat studiów, (przew. Komisji ds. Fizyki byÅ‚ profesor J. Massalski, czÅ‚onkiem z Instytutu Fizyki PW byÅ‚ docent W. Zych), programy lat starszych byÅ‚y opracowywane w ramach poszczególnych uczelni. W roku akademickim 1973/74 zostali przyjÄ™ci na specjalność Fizyka Techniczna pierwsi studenci (25 osób). 1 października 1974 roku Studium Podstawowych Problemów Techniki uzyskaÅ‚o uprawnienia WydziaÅ‚u. Kierownikiem zostaÅ‚ prof. dr hab. Tadeusz Traczyk, zastÄ™pcÄ… ds. studiów matematycznych - doc. dr hab. Henryk Adamczyk, ds. studiów fizycznych - doc. dr hab. WÅ‚odzimierz Zych.

Zatwierdzone przez Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego i Techniki programy zawierały cztery specjalności: Fizykę Ciała Stałego, Optykę, Fizykę Jądrową, Fizykę Cieczy i Gazów, a do realizacji przekazano Fizykę Ciała Stałego i Optykę.

W lutym 1975 roku Rektor Politechniki Warszawskiej po podjęciu decyzji o organizacji nowego wydziału powołał zespół celem przygotowania "Założeń do programu zadań i rozwoju Instytutu Matematyki, Fizyki oraz Studium Podstawowych Problemów Techniki w Politechnice Warszawskiej do roku 1990" (z Instytutu Fizyki członkami zespołu byli docent R. Wiśniewski i W. Zych), jako części ogólnouczelnianego dokumentu pt. "Założenia do programu rozwoju Politechniki Warszawskiej w Warszawie do roku 1990". Miał to być dokument stanowiący podstawę działalności Wydziału i Instytutów na dalsze lata, z uwzględnieniem zadań związanych z kształceniem fizyków i matematyków.